"Εν Ιορδάνη βαπτίζομένου Σου, Κύριε..."

Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ - ΘΕΟΦΑΝΙΑ

Αφού ο Προαιώνιος Υιός και Λόγος του Θεού ενδύθηκε τον παλαιό Αδάμ, έγινε δηλαδή άνθρωπος, και εκτέλεσε όλα τα επιβαλλόμενα από Νόμο και τις συνήθειες της εποχής Του, πήγε στα μέρη που δίδασκε ο Πρόδρομος Ιωάννης για να βαπτιστεί.
Όχι γιατί ο Ιδιος το είχε ανάγκη, αλλά για να καθαρίσει την ανθρώπινη φύση από την ντροπή της αμαρτίας του Αδάμ και να ενδύσει τη γυμνότητα της με την πρώτη στολή που αστραποβολά τη θεϊκή λάμψη.
Το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν για εκείνους που ένιωθαν αμαρτωλοί.
Το βάπτισμα αυτό (του Ιωάννη) ήταν η εισαγωγή.
Ο Κύριος κηρύττει το βάπτισμα της «υιοθεσίας», και το βάπτισμα αυτό (του Κυρίου) είναι το τελειωτικό.
Εκείνο (του Ιωάννη) ήταν η αποχώρηση από την αμαρτία, αυτό (του Κυρίου) είναι η οικείωση με τον Θεό.
Κατά τη βάπτιση Του αποκαλύφτηκε η Αγία Τριάδα, όπως χαρακτηριστικά ψάλλει και ο υμνωδός στο απολυτίκιο της εορτής: «Εν Ιορδάνη βαπτίζομένου Σου, Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις…».
«Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ βαπτισθῆναι ἅπαντα τὸν λαὸν καὶ Ἰησοῦ βαπτισθέντος καὶ προσευχομένου ἀνεῳχθῆναι τὸν οὐρανὸν καὶ καταβῆναι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον σωματικῷ εἴδει ὡσεὶ περιστερὰν ἐπ' αὐτόν, καὶ φωνὴν ἐξ οὐρανοῦ γενέσθαι λέγουσαν· Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ εὐδόκησα»(Λουκ.3,21-23).
Αυτή η οραματική Θεοφάνεια, που φανερώνει και αποκαλύπτει το μυστήριο της Αγίας Τριάδας, σχετίζεται με την παλιά προφητεία του Ησαϊα: «᾿Ισραὴλ ὁ ἐκλεκτός μου, προσεδέξατο αὐτὸν ἡ ψυχή μου· ἔδωκα τὸ πνεῦμά μου ἐπ᾿ αὐτόν, κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἐξοίσει»(Ησ.42,1).
Ο «εκλεκτός», ο «δούλος» του Θεού, θα έρθει στον κόσμο ως ταπεινός Διάκονος και θα προσφέρει τον Εαυτό Του στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΣΤΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ - ΤΑ ΦΩΤΑ
Με τη γιορτή των Φώτων ολοκληρώνεται ο κύκλος των εορτών του Δωδεκαημέρου.
Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, οι πιστοί βαπτίζονταν ομαδικά σε ορισμένες ημέρες και περιόδους του έτους (την ημέρα της βάπτισης του Κυρίου και από το Πάσχα έως την Πεντηκοστή).
Το βράδυ της παραμονής των Φώτων, γινόταν η προετοιμασία για τη γιορτή και το βάπτισμα των κατηχούμενων (το φώτισμα, όπως το έλεγαν).
Οι χριστιανοί πήγαιναν στην Εκκλησία κρατώντας αναμμένες λαμπάδες. Από τα πολλά φώτα, έμεινε στην παράδοση η γιορτή αυτή ως Φώτα.
Την ημέρα αυτή αγιάζονται τα νερά και διώχνονται όλες οι "κακές δυνάμεις" (καλικάντζαροι, παγανά).
Αρχικά, ο αγιασμός των νερών γινόταν την παραμονή της εορτής στην Εκκλησία και κατόπιν ο ιερέας επισκέπτονταν όλα τα σπίτια της ενορίας του και αγίαζε, δηλαδή ράντιζε με ένα κλωνάρι βασιλικό, όλα τα μέλη της οικογένειας και τους χώρους του σπιτιού.

Ανήμερα γίνεται ο μεγάλος αγιασμός των υδάτων. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό (συμβολικά τρεις γουλιές). Από το ναό ξεκινά μια λαμπρή πομπή, που την ακολουθεί όλοι ο κόσμος και καταλήγει στη θάλασσα, σε ποτάμι ή σε δεξαμενή νερού. Ο ιερέας ρίχνει το Σταυρό στα νερά. Αμέσως ηχούν οι σειρήνες των πλοίων, σημαίνουν χαρμόσυνα οι καμπάνες κι αφήνονται περιστέρια ελεύθερα να πετάξουν. Νέοι βουτούν στα νερά και συναγωνίζονται ποιος θα πιάσει το Σταυρό. Σε κάποιες περιοχές, επικρατεί η παράδοση οτι αυτός που βρίσκει το Σταυρό έχει την τιμή να περιφέρει την ευλογία του Σταυρού από σπίτι σε σπίτι.

Αφού αγιαστούν τα νερά, σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας κατεβαίνουν στο γιαλό και βουτούν στο νερό τα γεωργικά τους εργαλεία, ακόμη και τις άγιες εικόνες. Με τον αγιασμό ραντίζουν όλους τους χώρους του σπιτιού, τα δέντρα του κήπου, τα χωράφια, τ' αμπέλια και τα ζώα. Έτσι η καθαρτική δύναμη του Σταυρού πηγαίνει παντού και διώχνει κάθε κακό και μόλυσμα.

ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

Απολυτίκιο Θεοφανίων
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι
αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές
Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός
Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι»

Κοντάκιο Θεοφανίων
«Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη
και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς
εν επιγνώσει υμνούντας Σε
Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτο»

Μεγαλυνάριο Θεοφανίων
«Σήμερον επέφανεν ο Σωτήρ
με μορφή ως δούλου βαπτισθήναι
μετά σαρκός υπό Ιωάννου
εν Ιορδάνου ρείθροις
ίνα βροτών εκπλύνει
τα παραπτώματα»