Η θέση της γυναίκας στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας!
Γιορτάζουν, οι γυναίκες!
Μια ημέρα αρκεί;
Μια ημέρα μόνο;
Από τα πρώτα βήματά μας στη ζωή, ο πολιτισμός μέσα στον οποίο ζούμε και αναπτυσσόμαστε, μας διδάσκει κάποιους ρόλους, ανδρικούς και γυναικείους αντίστοιχα. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουμε να πορευόμαστε στη ζωή ευχαριστημένοι και επαρκείς με την «ταυτότητα» μας, την ανδρική ή τη γυναικεία. Τα μηνύματα ζωής που μεταφέρει η Αγία Γραφή ως προς το ζήτημα των δύο φύλων, και ιδιαίτερα τη θέση της γυναίκας, ερευνήθηκαν από τους Πατέρες, διατυπώθηκαν και διαμορφώθηκαν από τις Οικουμενικές και Τοπικές Συνόδους της Εκκλησίας
Παλαιά Διαθήκη
«Καί εἶπεν κύριος ὁ Θεός, οὐ καλόν εἶναι τόν ἄνθρωπον μόνον. Ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθόν κατ' αὐτόν». Βοηθός, στην προκειμένη περίπτωση δε σημαίνει δευτερεύων ή μικρότερης σημασίας παράγων σε μια οποιαδήποτε δημιουργία ή στη ζωή. Είναι εκείνο το νέο πρόσωπο (η Εύα), που συμπληρώνει τη φύση του άνδρα (Αδάμ), είναι αυτή η ίδια φύση «ἡ αὐτή σάρξ». Η γυναίκα και ο άνδρας ταυτίζονται αλλά συγχρόνως διαφοροποιούνται. Ταυτίζονται επειδή δημιουργήθηκαν «κατ' εἰκόνα καί καθ' ὁμοίωσιν», επειδή βρίσκονται σε μια αμοιβαία συμπλήρωση, σύμφωνα με το πρότυπο της αγίας Τριάδος. Διαφοροποιούνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ιδιώματα, τα οποία ούτε εναλλάσσονται ούτε ανταλλάσσονται. Αυτή η διαφοροποίηση ζητεί και αποβλέπει σε μια φυσική ενότητα των φύλων, η οποία θεωρείται πηγή ζωής για τον άνθρωπο και δε σημαίνει αντίθεση ή υποταγή. Η ιστορική έπειτα τάξη ως προς τη δημιουργία (ο άνδρας πρώτος και η γυναίκα δεύτερη) δεν αίρει την ισοτιμία, γιατί αποτελούν τον ένα άνθρωπο. Αλλά και η πτώση, που οδήγησε στην υποταγή της γυναίκας στον άνδρα, δεν περιορίζεται ιστορικά μόνο στη γυναίκα, αλλά περιλαμβάνει και τον άνδρα.
Αρχαιότητα
Αντιθέτως η στάση της αρχαιότητας απέναντι στη γυναίκα θα μπορούσε να συνοψιστεί στους λόγους του Δημοσθένη «Τάς μέν γάρ ἑταίρας ἡδονῆς ἕνεκα ἔχομεν, τάς παλλακάς τῆς καθ' ἡμέραν θεραπείας του σώματος, τάς δέ γυναῖκας του παιδοποιεῖσθαι γνησίως καί τῶν ένδον φύλακα πιστήν ἔχειν» (Δημοσθένους Λόγοι Κατά Νεαίρας). Οι γυναίκες εξοστρακίστηκαν από τη δημόσια και πολιτική ζωή, περιοριζόμενες στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Στην αρχαία Ελλάδα αντιμετωπίζονταν ως υποδεέστερες. Επικρατούσε η αντίληψη ότι «ἡ θήλεια φύσις ἐστί πρός ἀρετή χεῖρον τῆς τῶν ἀρρένων» (Πλάτωνα Νόμοι) και ότι «τό ἄρρεν πρός τό θῆλυ φύσει τό μέν κρεῖττον τό δέ χεῖρον, καί τό μέν ἄρχον τό δέ ἀρχόμενον» (Αριστοτέλη Πολιτικά). Αυτό το γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζεται και σε ολόκληρο τον ελληνικό πολιτισμό, ήταν μία νοοτροπία, ένα πρότυπο βαθιά ριζωμένο στους νόμους και στα έθιμα των κοινωνιών αποκλείοντας σχεδόν ολοκληρωτικά τη γυναίκα από τα επιτεύγματά του. Από την άλλη πλευρά, η ύπαρξη γυναικείων θεοτήτων αποτελεί την παραδοξότερη αντινομία του αρχαίου κόσμου. Η γυναίκα, που δεν επιτρέπεται να συμμετέχει στην κοινωνική και πολιτική ζωή, που δεν μπορεί να λατρεύει το Θείο ελεύθερα με τον άνδρα, στήνεται στο βωμό και λατρεύεται από τον άνδρα ως θεά.
Αλλά και σε άλλους λαούς και πολιτισμούς, η θέση της γυναίκας ήταν ακόμη πιο τραγική, μη έχοντας κανένα νομικό δικαίωμα, αποτελώντας ουσιαστικά, «περιουσία» του συζύγου της. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και τις κοινωνικές «πληγές» της πολυγαμίας, της «ιερής πορνείας», της δημόσιας πορνείας, που κατέτρωγαν την καρδιά του αρχαίου κόσμου, αποτελώντας ταυτόχρονα και βασικό πολιτιστικό στοιχείο. Η άνιση αυτή μεταχείριση μέσα στις ανδροκρατούμενες χιλιετίες, οπωσδήποτε στηρίχτηκε σε κάποιο είδους παραλογισμό, ο οποίος συνοψιζόταν στην αντίληψη ότι οι άνδρες διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο μέσα στην κοινωνία και στον πολιτισμό, ενώ οι γυναίκες προορίζονται μόνο για δευτερεύοντες περιφερειακούς ρόλους.
Καινή Διαθήκη
Τελείως αντίθετη παρουσιάζεται η θέση της γυναίκας στο Χριστιανισμό. Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη τονίζεται ότι η γυναίκα, όπως και ο άνδρας πλάστηκαν «κατ' εἰκόνα Θεοῦ» ο οποίος «ἄρσεν καί θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς», δίνοντας ένα καινούριο ελπιδοφόρο μήνυμα για την αξία και την ισοτιμία των προσώπων. Η φράση αυτή δεν είναι απλώς μια θεωρητική διακήρυξη. Ο χριστιανισμός άλλαξε καθοριστικά και ολοκληρωτικά τη θέση της γυναίκας. Η ηθική κατάσταση της εποχής και η αντίληψη για την αξία του ανθρώπου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, παρά τις δυσχέρειες που συνάντησε ο Χριστιανισμός, αποτέλεσε για τους «ἐν σκότει καί σκιά θανάτου καθημένους», μια πραγματική αποκάλυψη. Μια αποκάλυψη για ένα διαφορετικό τρόπο σχέσεων κοινωνίας, τρόπο ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και συνύπαρξης. Η «ανόρθωση» της γυναίκας, μέσα στο χριστιανισμό, ξεκινάει από την απόφαση του Θεού να δανειστεί σάρκα και οστά από παρθένο κόρη, για να ντύσει τη θεότητα του Υιού Του, καταξιώνοντας τη γυναίκα ακόμη περισσότερο. Στο πρόσωπο της Θεοτόκου Μαρίας ενσαρκώνεται η ιδανική προπτωτική γυναίκα, θαυμαστή, ώστε να ξεπερνά τους αγγέλους και να καθίσταται η «Πλατυτέρα τῶν οὐρανῶν». Ο Ιησούς Χριστός δε νομοθέτησε ειδικά για τη γυναίκα καινούρια πράγματα. Δέχτηκε κοντά του γυναίκες, η διδασκαλία του απευθύνθηκε εξ ίσου και σε αυτές, συνομίλησε μαζί τους και αποκαλύφθηκε μπροστά τους, όπως στο διάλογο με τη Σαμαρείτισσα, γυναίκες ήταν εκείνες που είχαν την τιμή να αναγγείλουν το μήνυμα της Ανάστασης. Ο Απόστολος Παύλος μας διδάσκει ότι στο σώμα του Χριστού, στην Εκκλησία, «οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ» (Γαλ. 3,28). Η καινούρια και ριζοσπαστική αυτή θέση που χαρακτηρίζει την πρακτική και τη θεολογία της Εκκλησίας είναι η υπέρβαση όλων των διακρίσεων. Έτσι, ο άνδρας και η γυναίκα, ως μέλη του ιδίου σώματος ενώνονται μεταξύ τους και μαζί με τη Θεία Κεφαλή του σώματος σε μια «ἐν Χριστῷ» ζωή, με την ζωοποιό ενέργεια της Θείας Χάριτος.
Παρόλα αυτά ήταν ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι ο χριστιανισμός, και ως Ορθοδοξία, τήρησε μια υποτιμητική στάση και σε αρκετές περιπτώσεις αντίθετη από τη στάση του Κυρίου απέναντι στη γυναίκα, μεταφέροντας με τον τρόπο αυτό κοινωνικά προβλήματα και αντιλήψεις στην εκκλησιαστική ζωή.
Εκκλησία
Η άποψη αυτή ενισχυόταν από τον περιορισμό της γυναίκας σε παθητικό ρόλο στην εκκλησιαστική ζωή. Ο παθητικός αυτός ρόλος, δεν εμπόδισε την ένταξή της γυναίκας σε πνευματικούς θεσμούς που επηρέασαν τη ζωή της Εκκλησίας. Έτσι η ένταξή της στα «τάγματα τῶν παρθένων» και των «χηρῶν των πρώτων χριστιανικών χρόνων, στο θεσμό των διακονισσών, στην αναζήτηση του Θεού στο μοναχισμό, θεωρήθηκε και κατανοήθηκε στη θεολογική σκέψη, ως ένας τρόπος απεξάρτησης και απελευθέρωσης από τα κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία τη συνέδεαν με την εξουσία και την κυριαρχία του άνδρα. Ο περιορισμός αυτός όμως δεν ήταν αποτέλεσμα υποτίμησης της γυναικείας φύσης, αλλά φαίνεται ότι επιβλήθηκε για ιστορικούς λόγους και από εσωτερικές, πνευματικές ανάγκες της Εκκλησίας. Αυτή τη θεμελιακή θέση της γυναίκας στην ιστορία της θείας Οικονομίας, που η ανδροκρατούμενη κοινωνία άλλοτε την αμαυρώνει και άλλοτε την κάνει να φαίνεται λαμπρότερη, αναδείχτηκε ακόμη περισσότερο και ρίζωσε μέσα στο σώμα της Εκκλησίας, αφού οι διακονίες και τα αξιώματα συμπληρώνονται εντός της με αμοιβαίο τρόπο: «[…]πᾶν τὸ σῶμα συναρμολογούμενον καὶ συμβιβαζόμενον διὰ πάσης ἁφῆς τῆς ἐπιχορηγίας κατ' ἐνέργειαν ἐν μέτρῳ ἑνὸς ἑκάστου μέρους τὴν αὔξησιν τοῦ σώματος ποιεῖται εἰς οἰκοδομὴν ἑαυτοῦ ἐν ἀγάπῃ».
Η γνησιότητα όμως της χριστιανικής αγάπης και κατ’ επέκταση η γνησιότητα του ορθόδοξου ήθους, επηρεάστηκε μέσα στο πέρασμα των χρόνων από ιστορικοκοινωνικές επιδράσεις, που διαμόρφωσαν μια νοοτροπία έξω από την ευχαριστιακή ζωή της Εκκλησίας. Για το λόγο αυτό, πρώτιστα, η Εκκλησία αποβλέπει στην εφαρμογή της διδασκαλίας στην πράξη από τους πιστούς, αφού «ἡ πίστις, ἐάν μή ἔχῃ ἔργα, νεκρά ἐστίν».
Οι Ιεροί κανόνες
Οι Κανόνες, οι οποίοι θεσπίστηκαν από την Εκκλησία σχετικά με τη θέση της γυναίκας, έχουν τη μορφή συμβουλών, προτροπών, απαγορεύσεων ή εξαιρέσεων. Είναι χαρακτηριστική η διαπίστωση ότι οι απαγορεύσεις υπερισχύουν των δικαιωμάτων. Εκτός αυτού, η γυναίκα αντιμετωπίζεται όσο πιο συχνά γίνεται σε συνάρτηση με τον άνδρα. Μπορεί να γίνει το αντικείμενο των Κανόνων, των οποίων ο άνδρας είναι πότε το υποκείμενο και πότε το μέσον.
Η θέση της γυναίκας στην κοινωνική ζωή με το ρόλο που καλείται να διαδραματίσει στο ιερό μυστήριο της ένωσης των φύλων, το γάμο, τη μητρότητα, την ανατροφή των παιδιών, μαζί με όλες τις στρεβλώσεις (άμβλωση, διγαμία, πολυγαμία, μοιχεία, διαζύγιο) που απορρέουν από την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου και ειδικότερα της γυναίκας, αποτέλεσαν αντικείμενο κανονιστικών διατάξεων από την πλευρά της Εκκλησίας. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμη και η εμφάνισή της (ένδυση, κόμη) οδηγούν σε συμβουλές, προτροπές και απαγορεύσεις, με μια μέθοδο και ένα τρόπο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανελεύθερος, ανελαστικός ή και καταπιεστικός. Παρατηρούμε ότι οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις των Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι δείχνουν άλλοτε να συγκλίνουν, άλλοτε να αντιφάσκουν και άλλοτε να αποστασιοποιούνται στα θέματα που αφορούν τη γυναίκα, θεωρούνται απόλυτα φυσιολογικές, εφόσον έζησαν και έγραψαν κάτω από συγκεκριμένες κοινωνικοϊστορικές συνθήκες, χωρίς όμως να κάνουν την παραμικρή παραχώρηση στη διδασκαλία του Κυρίου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προσπάθησαν να βρουν έναν παιδαγωγικό τρόπο, ώστε να υπερβούν όλες τις αρνητικές συγκυρίες, συμβάλλοντας στη μεταμόρφωσή της κοινωνίας γενικότερα. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει « Άντρες ήταν αυτοί που έκαμαν τους νόμους, γι’ αυτό η νομοθεσία είναι εναντίον των γυναικών». Ακόμη, προτρέπουν στην πρώτη ισονομία και όχι την τελευταία διαίρεση, όχι στο νόμο του ισχυρού, αλλά στο νόμο του δημιουργού( δηλ. του Θεού).
Σήμερα,
μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, με την αρχή της «πρός ἀλλήλους ἀγάπης», αναγνωρίστηκε η ανθρώπινη αξία της γυναίκας και αμβλύνθηκαν, αλλά δεν εξαλείφθηκαν οι κάθε είδους προκαταλήψεις και αγκυλώσεις.
Μετά από εκατοντάδες χρόνια, η ισότητα μεταξύ αντρών και γυναικών αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα σε κάθε δημοκρατία και ως τέτοιο μας αφορά όλους. Αντικρίσαμε το ξημέρωμα μιας νέας χιλιετίας κι όμως, το μισό του πληθυσμού της γης, οι γυναίκες, δεν έχει ακόμα καταφέρει να κατακτήσει το «μισό του ουρανού» που δικαιούται.
Γι’ αυτό η Διεθνής ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, σε ανάμνηση μιας μεγάλης εκδήλωσης διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου του 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Ο ΟΗΕ καθιέρωσε το 1977 την 8 η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και την Διεθνή Ειρήνη.
Μα μόνο μια μέρα οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε τη γυναίκα άραγε;
Η απάντηση είναι απλή...
Κάθε μέρα οφείλουμε τιμή στη γυναίκα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου